* آتش های اساطیر *
در اساطیر ایرانی که در یشت‌های اوستا منعکس شده‌اند نام سه آتش اساطیری وجود دارد. آتش فرنبغ، آتش گشنسب و آتش برزین مهر.در اساطیر آمده که هرسه این آتش‌ها بر پشت گاو اساطیری سرپشوک در دورهٔ تهمورث نگهداری می‌شد. شبی بر اثر طوفان این آتش‌ها به دریا می‌ریزند و از آنجا درحال سوختن به مردم روشنایی می‌بخشند.
فرنبغ با موبدان، گشنسب با جنگجویان و فرمانروایان و برزین مهر با کشاورزان پیوند داشت. این آتش‌ها جمشید را در رسیدن به تاج و تخت یاری می‌کنند و جمشید نیز فرنبغ را بجای اصلی خود باز می‌گرداند. همین آتش فرنغ جمشید را در بازپس گیری فره خود یاری میدهد. آتش برزین مهر تا زمان گشتاسب راهنمای مردم بوده و پس از زرتشت او را در الهامات یاری بخشیده‌است.
آتش گشتاسب در شیز آذربایجان هم گفته‌می‌شود و تا زمان خسرو پرویز روشن بوده‌است.
آتش آذر گشنسب
آتش آذرگشنسب آتشی اساطیری است که حسب روایت‌های سنتی ساخت آن را به کیخسرو نسبت می‌دهند. این آتش در آتشکده‌ای بهمین نام درگنزک یا شیز آذربایجان جای داشته‌است و آتش خاندان شاهنشاهی ساسانی بشمار می‌رفته‌است. پژوهشگران بر این باورند که بقایای تخت سلیمان در کنار دریاچه، همان آتشکده آذرگشنسب دوره ساسانی است. شاهان معمولا نذر و نذوراتی را به آنجا تقدیم می‌کرده‌اند. برای نمونه بهرام گور گوهرهایی که از خاقان ترک و همسرش گرفته بود را به آنجا داد. خسروپرویز هم آمده که نذر کرده بود اگر بر بهرام چوبین فایق آید زیورهای زرین و سیمین به آنجا بفرستد و نقل شده که چنین هم کرد.
آتش آذر فر نبغ
آتش دیگر آذرفرنبغ بوده‌است که مربوط به موبدان و روحانیان می‌شده و ظاهراً در کاریان فارس قرار داشته‌است. عنوان شده که این آتش ابتدا در خوارزم بوده و سپس به فارس برده شده‌است. برخی انتقال آن به فارس مربوط به دورهٔ گشتاسب و برخی مربوط به زمان خسرو یکم انوشیروان می‌دانند. آتشکده کاریان در جنوب ایران در سر راه داراب به سیراف قرار داشته و امروز نیز بقایای آتشکده‌ای عظیم در آنجا وجود دارد .در کتیبه‌ای که در آن آتشکده وجود دارد، نوشته‌شده که سی هزار دینار برای آنجا هزینه شده‌است. ساسان نیای ساسانیان تولیت آن آتشکده را عهده‌دار بوده‌است.
آتش آذر برزین مهر
آتش آذربرزین مهر از دیگر آتش‌های اساطیری دین زرتشتی می‌باشد که بنظر می‌رسد مکان اصلی آن در نیشابور بوده‌باشد. این آتش مختص برزیگران و کشاورزان و پیشه‌وران بوده و ساخت آن را به گشتاسب نسبت داده‌اند. در برخی منابع مزدیسنی نیز آمده که زرتشت هنگام نزول به بارگاه گشتاسب آذر برزین مهر را در دست خود داشت و همو بود که آن آتشکده را مرمت نمود. خاورشناسان مکان روستاهای داورزن و نیزریوند را بعنوان مرکز احتمالی این آتشکده یاد کرده‌اند. در دوره اسلامی نیز گزارش‌هایی مبنی بر وجود یک آتشکده عظیم در نیشابور وجود دارد.
* آتش های آیینی *
آتش وهرام
از والاترین آتش در مراسم آیینی دین زرتشت است. برای تهیه این آتش شانزده آتش از شانزده منبع مختلف مانند آتش‌های خانگی و صنعتی گردآوری می‌شود و طی مراسمی آیینی و طولانی ۱۱۲۸ بار تطهیر و پاکیزه می‌شود. در این مراسم فقط موبدانی می‌توانند شرکت کنند که دشوارترین مراحل طهارت را گذرانده باشند. مراسم حمل آتش بهرام هم متفاوت است و آن را بر روی تختی می‌نشانند و چهار موبد آنرا حمل می‌کنند و دعاهای آیینی می‌خوانند. این آتش بدلیل وقت‌گیر و پرهزینه بودن بندرت برپا می‌شود.
آتش آدوران
این آتش بمراتب از نظر تهیه آسانتر از آتش بهرام است و بهمین منظور بیشتر برپا می‌شود. برای تهیه این آتش تنها چهار منبع کافی است اما مراسم حمل آن تقریبا شبیه مراسم مربوط به آتش وهرام است.
آتش دادگاه
ساده‌ترین نوع آتش است که در حقیقت نوع خانگی آتش مقدس نام دارد که برای گرما بخشیدن به کانون منازل از آن استفاده می‌شود.تطهیر این آتش باید توسط موبد انجام بگیرد اما افراد می‌توانند در خانه به آن خدمت کنند به نحوی که هیزم و بوی خوش بر روی آن قرار بدهند. در منابع پهلوی از آتش دادگاه بگونهٔ آدروگ نام برده‌شده‌است.
اعتقاداد وآداب و رسوم ها